Verwoed camperaar Willem van Teeseling wil al langer een keer naar Marokko, maar zijn vrouw en hij vragen zich af of zaken als klimaat, hygiëne, omgangscultuur en keuken wel bij hun wensen passen. Ze laten zich overtuigen en wagen het erop om met vrienden de reis te maken. Daar hebben ze geen seconde spijt van.
Willem: ‘Aan het einde van ons avontuur hebben wij de conclusie getrokken dat Marokko een geweldige bestemming is. Je komt in een heel andere wereld en kijkt je ogen uit. De ene indrukwekkende ervaring na de andere werd ons deel. De vele verschillende landschappen zijn prachtig, de natuur is onbeschrijflijk. Ontmoetingen waren bijna allemaal heel leuk en soms ook heel leerzaam. Met plezier denken we terug aan de kleine Mustafa die onze handen kuste om ons welkom te heten. Aan Hemi die ons veel heeft geleerd over couscous, tajine en de zondagse markt in Zagora. Aan zijn vrouw Fatima, die zo voortreffelijk voor ons heeft gekookt. Abdullah die ons in vloeiend Nederlands veel heeft uitgelegd over gewoonten en cultuur. De taxichauffeur die ons door het dal van de Dadès heeft geleid. En niet in de laatste plaats Mouloud, die ons kennis liet maken met prachtige muziek. Allemaal mensen die ons een warm gevoel voor dit land hebben bezorgd.’
Oversteek naar Afrika
De boottocht van Algeciras naar Tanger duurt ongeveer anderhalf uur. Aan boord en/of bij aankomst – dit kan nog wel eens wijzigen – moeten enkele formaliteiten worden verricht, vooral met betrekking tot de invoer van de camper. Als we eenmaal in Marokko zijn, genieten we al snel van prachtige landschappen. Ik moet wel oppassen dat ik niet te hard rijd. Er is veel politie op de been en er zijn meerdere controleposten. De meeste wegen zijn in orde maar er zit hier en daar een stuk slecht wegdek tussen. Opvallend, voor een Europeaan, is de hoeveelheid langzaam verkeer op de weg: brommers, versleten auto’s, ezels, paard-en-wagen en voetgangers.
Vrij staan of campings?
Naar praktische zaken als telefonie, internet, wifi, campings en wild kamperen kun je het best informeren kort voor je vertrekt; in deze informatie verandert nog wel eens wat. De duurste campings komen we voornamelijk aan de kust tegen. Veelal betalen we tussen € 5 en € 12, inclusief stroom. Meestal worden we gastvrij met thee ontvangen en is de campingbaas heel behulpzaam. Verwacht niet hetzelfde comfort als in Europa; het sanitair is vaak, genuanceerd gesproken, eenvoudig.
Aardschok
Onze eerste reis in Noord-Afrika ervaren we als een aardschok. Soms waan je je in de middeleeuwen. We zien veel ezels, transportmiddel voor goederen en voor mensen. De dorpen die wij doorkruisen hebben vaak alleen maar zandwegen. Ook komen we waterputten tegen. Veel mensen hebben een mobieltje, dat wel. Auto’s van meer dan 25 jaar oud zijn eerder regel dan uitzondering. In het westen van het land, aan de kust, zijn de mensen kennelijk rijker. Mooie huizen, goede wegen en vrij nieuwe auto’s zijn hier gebruikelijker. We vinden ook dat de meeste mensen die we zien er goed gevoed en gelukkig uitzien. Vaak worden we door mensen langs de weg toegewuifd; daarbij wordt een brede glimlach getoond.
Inkopen doen
Supermarkten zijn er in en vooral aan de rand van grote steden; bij de meeste is geen alcohol verkrijgbaar. Levensmiddelen zijn ook te koop op straat, op de markt en in winkeltjes. Voor een paar stuivers koop je een overheerlijk brood. Fruit en groente zijn volop verkrijgbaar. We hebben erg genoten van de sinaasappelen, de smaak is uitstekend en ze zitten vol sap. Wil je verse scharrelkip? Een marktkoopman heeft een aantal levende kippen; je kiest een kip uit en die wordt ter plekke geslacht. Wij hebben zelf geen kip gekocht maar wel met verbazing staan kijken – een hele belevenis. Andere dieren hangen geslacht en al in een stalletje; op verzoek wordt er een stuk van afgesneden.
Overweldigend berglandschap
Indrukwekkend, vooral de bergen en de woestijnen zijn onbeschrijflijk mooi. Erg Chebbi, ofwel de rode duinen, zijn een voorbeeld. De zandduinen liggen aan de rand van de Sahara. We blijven hier om een prachtig verschijnsel gade te slaan, namelijk het veranderen van kleur van de duinen. ‘s Nachts is het hier zo donker dat je getuige bent van een geweldige sterrenhemel. In Merzouga, een dorp zonder verharde wegen en met lemen huizen, vinden we in de schaduw van camping Ocean des Dunes een heerlijke plek. Als we naar buiten lopen, zien wij heel veel dromedarissen. Tegen de avond worden ze gezadeld en komen er opeens van her en der toeristen tevoorschijn die op de dieren de rode duinen intrekken om de zonsondergang te bewonderen.
Bij een tussenstop staan we naast cactussen met cactusvijgen. Een mevrouw ziet ons kijken en plukt een aantal van de vruchten. Ze laat zien hoe je ze moet schillen. De smaak is prima. Ergens op een camping zien we een man op blote voeten in een palmboom met bossen dadels klimmen. Hij verwijdert de takken rond de vruchten. Dan hakt hij de tak met de vruchten af, die valt op uitgespreide kleden; zijn vrouw verzamelt de vruchten. De verse dadels zijn heel zoet en overheerlijk.
Dal van de Dadès
We zijn tussen de ruige bergen van de Hoge Atlas. Met een taxi maken we een drie uur durende rit door de ‘Vallée des Roses’, een zijdal van het Dadèsdal. Van de rozen die hier in het voorjaar bloeien worden luxeproducten gemaakt. De schoonheid van het landschap imponeert: bergen in vele kleuren, dorpjes die karaktervol een kalm leven laten zien. Met dezelfde taxichauffeur gaan we de volgende dag naar de Gorges du Dadès, weer een indrukwekkend gebied. Een steile en bochtige weg volgt de rivier de Dadès door de bergen, en biedt unieke uitzichten. Op het hoogste punt overzien we de weg die we hebben gevolgd om boven te komen – indrukwekkend. Verderop bewonderen we de kloof, wat een prachtig natuurlandschap!
Dal van de Drâa
Bij Ouarzazate vloeit de Dadès samen met de Drâa. Langs de Drâa rijden we naar Agdz over een steile weg omhoog langs veel kasba’s. Prachtige uitzichten krijgen we op het netvlies. Van Agdz gaat de rit langs kasba’s, valleien met dadelpalmbomen en door kennelijk vergeten dorpjes – een mooie rit. Op een mooie camping in Zagora genieten we ‘s avonds van een heerlijke tajine met groente en kip. De volgende dag gaan de vrouwen met de campingbaas naar de markt, een hele belevenis. Fatima, de vrouw van de campingbaas, bereidt ons een overheerlijke couscousschotel met rundvlees.
Aardverschuivingen
Tijdens een geweldige tocht door berglandschap krijgen we te maken met ondergelopen wegen, maar daar kunnen we met enige voorzichtigheid doorheen. Bij Taliouine vinden we een mooie camping. Over de R 106 gaan we richting Tafraoute. De weg telt nogal wat obstakels: aardverschuivingen hebben bruggen weggevaagd. Zes keer rijden we om over zandpaden, een geweldige belevenis in een landschap dat met geen pen te beschrijven is, zo mooi. Als we het van tevoren hadden geweten zouden we een andere route hebben gekozen. Maar nu het is zoals het is, genieten we volop. Aan het einde van de dag komen we aan in Tafraoute, een kleurrijk plaatsje in de Anti Atlas. Abdullah runt onze camping; hij heeft twintig jaar in Rotterdam en Leiden gewerkt en spreekt Nederlands. Abdullah is een leuke en wijze man waarmee we interessante gesprekken hebben. Vrouwen zijn hier gewikkeld in een zwarte doek die is versierd met prachtig borduurwerk. Ze dragen kleurrijke schoenen, de babouches van de mannen zijn meestal geel. De adembenemende bergen rond de stad veranderen van kleur met het ‘draaien’ van de zon, een geweldig schouwspel.
Langs de zee
Het wordt tijd om stof en hitte achter ons te laten, we gaan naar de kust. Tussen Sidi Ifni en Mirleft bewonderen we een prachtige rots aan het strand van Legzira. Veel noordelijker ligt de oude handelsstad Essaouira, nogal toeristisch en in het bezit van een bijzondere vissershaven. Zeer oude, houten schepen worden met de hand bakje voor bakje gelost! De marktstalletjes zien er niet bepaald aantrekkelijk uit en de straat is uitgesproken vies. Het is een bezoek waard want je kijkt je ogen uit.
We gaan verder noordwaarts. Waar we eerder de ezel als transportmiddel zagen, is het nu paard-en-wagen in die rol, zowel als taxi als voor goederenvervoer. Ook komen we veel olijvenperserijen tegen, grote bergen olijven voor de deur en de persen draaiend. In Oualidia bezoeken we een kleine oesterkwekerij, met restaurant. El Jadida was een Portugese vesting, heeft een vissershaven en is een geliefde badplaats. Larache is een prachtig, oud stadje met alweer een mooie vissershaven; de medina is zeer de moeite waard.
Steden in het noorden
Enkele mooie steden liggen landinwaarts. Natuurlijk slaan we Fès niet over – wat een stad! De medina is overweldigend: veel smalle straatjes, je raakt er gemakkelijk de weg kwijt. De ambachten zijn meestal gegroepeerd. Er is bijvoorbeeld een soek van de zilversmeden en verderop een van de koperslagers. Groente, fruit en vlees zijn overal te koop. We bezoeken de beroemde leerlooierijen. Geweldig! Zulke attracties zijn helaas wel het domein van de (pseudo-)gidsen. Negeer ze of spreek een prijs af. Iedereen probeert natuurlijk iets aan de toeristen te verdienen.
Moulay Idriss is een islamitisch bedevaartoord. Voor ons is het een prachtig stadje op een berg met een leuke medina en een leuke markt (soek). Voor vier euro koop je een hele kilo smakelijke nougat. Het graf van de heilige Idriss is in de moskee, die is alleen voor moslims toegankelijk. Zeven bedevaarten naar deze moskee vervangen de grote, en dure, bedevaart naar Mekka.
Aan de rand van het Rifgebergte ligt Chefchaouen. Mooi geklede vrouwen bepalen er het straatbeeld. Het valt ons op dat de mensen zo vriendelijk en behulpzaam zijn. Ze willen niet graag gefotografeerd worden, maar dat geldt eigenlijk overal in de islamitische wereld. In de niet te missen medina domineert de kleur blauw. De blauwe oude stad is ommuurd en de straatjes zijn smal, steil en schaduwrijk.
In Tanger-Med nemen we de boot terug naar Spanje.
Aanvullende informatie:
Willem van Teeseling (69) en zijn vrouw reizen sinds 2008 met campers. De eerste jaren met huurcampers, om ervaring op te doen. In 2012 kochten ze een Arto van Niesmann + Bischoff. Vijf jaar later kochten ze hun tweede camper, weer een Arto. ‘We zijn graag in Schotland en in Engeland, in het bijzonder in de Yorkshire Dales. Ook Portugal en Spanje vinden we geweldig. Als we niet te ver willen, reizen we door Duitsland maar uiteindelijk vinden we Nederland ook heel prettig. De eerste jaren dat we onze camper hadden waren we bijna elk weekend op pad. We werkten nog, mijn vrouw bij de raad voor de kinderbescherming en ik als belangenbehartiger. We zijn ook een keer naar Noorwegen geweest; dat vonden wij onze minst boeiende reis. Te veel van het zelfde, water en bossen.’
Tekst en foto’s: Willem van Teeseling