Onder de rook van Rotterdam

Natuur en cultuur op de Zuid-Hollandse eilanden

Ten zuiden de metropool Rotterdam en van de drukke havens en van de uitgestrekte industriegebieden van Europoort en de Maasvlakte liggen de Zuid-Hollandse eilanden. Ooit waren Voorne-Putten, Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee vanuit Rotterdam alleen per veerboot en stoomtram te bereiken. Door de aanleg van bruggen, dammen en tunnels zijn de eilanden verbonden met de buitenwereld.

De A15 van Rotterdam naar de Maasvlakte doorkruist het havengebied van Botlek en Europoort. Rijdend over deze altijd drukke weg kijk je uit over onafzienbare rijen containers, raffinaderijen en olieterminals. Een imposant gezicht, zeker als tegen het vallen van de avond de vele lichtjes het havengebied een surrealistisch karakter geven. Na de tunnel onder het Calandkanaal nemen we de afslag naar Brielle op Voorne-Putten, waar onze reis door de Zuid-Hollandse Eilanden begint.

‘In naam van Oranje’

Brielle (of Den Briel) is een charmant vestingstadje dat nog altijd wordt omringd door een omwalling met bastions, ravelijnen en grachten. Ooit aangelegd voor de verdediging van de stad, vormen de werken vandaag de dag een groene zone. Binnen de vesting herinneren de Sint-Catharijnekerk, het stadhuis en de vele koopmanshuizen met de fraaie gevels langs de haven aan de vroegere bloeiperiode.

Brielle is beroemd geworden dankzij de inname van de stad door de watergeuzen. Op 1 april 1572 stond een ongeregeld legertje van gevluchte protestanten en piraten voor de Noordpoort van de stad en eisten ‘In naam van Oranje’ luidkeels de toegang tot de stad. Toen het stadsbestuur hieraan geen gevolg gaf ‘rammeiden’ ze de poort en namen de stad in. ‘Het is niets’, bagatelliseerde de hertog van Alva het verlies van Den Briel. Maar in de volksmond heette het al gauw: ‘Op 1 april verloor Alva zijn bril’ (Briel). In het Historisch Museum Den Briel wordt de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog en de inname van de stad belicht.

Duinen van Oostvoorne

We laten Brielle achter ons en rijden richting Oostvoorne. Het Dorpsplein is het hart van deze van oudsher bij Rotterdammers geliefde badplaats. Rond het plein liggen de witte dorpskerk, het raadhuis en de ruïne van de 12e-eeuwse Jacoba-burcht. De ruïne ligt sfeervol op een kunstmatige heuvel die omringd wordt door een gracht.

Tussen het dorp en het Noordzeestrand bevinden zich de Duinen van Oostvoorne, een jong en gedeeltelijk kunstmatig duingebied. De lange Strandweg eindigt bij een groot parkeerterrein waar je met de fiets of te voet de duinen kunt verkennen. Vanaf de uitkijktoren op het dak van het duurzame restaurant Aan Zee kijk je uit over de omgeving met de bedrijvigheid op de Maasvlakte op de achtergrond.

We rijden binnendoor naar Rockanje en passeren het openluchtmuseum De Duinhuisjes, waar vier origineel ingerichte duinhuisjes de geschiedenis van Westvoorne levend houden. Het naastgelegen Bezoekerscentrum Tenellaplas is een goed uitgangspunt voor een lange wandeling door het natuurgebied Voorne’s Duin.

Hellevoetsluis

Tot 1923 was Hellevoetsluis de thuishaven van de Nederlandse oorlogsvloot. De vloothaven heeft zijn karakter bewaard ook al zijn het nu vooral plezierjachten die hier afmeren. Langs het Grote Dok staan verscheidene gebouwen en musea die tezamen met de vestingwerken herinneren aan het rijke marineverleden. De bouw van het Droogdok Jan Banken betekende het begin van een revolutionaire ontwikkeling in de scheepsbouw en -reparatie. In 1806 werd het eerste schip in het dok gerepareerd. Door middel van aquaducten, 320 m lange gangen, werd vroeger het waterniveau in het dok geregeld.

Zeeuws of Hollands?

De 4.5 km lange Haringvlietdam (opengesteld in 1971) verbindt Voorne-Putten met Goeree-Overflakkee. De dam moet het achterliggende land beschermen tegen het zeewater, maar ook het Rijn- en Maaswater afvoeren naar de Noordzee. Daarom wordt niet gekozen voor een volledig dichte dam, maar voor een dam met spuisluizen. Op 16 januari 2019 werden de sluizen voor de eerste keer op een kier gezet zodat er zout water tot de denkbeeldige lijn Middelharnis-Spui kan komen. Trekvissen als zalm en zeeforel kunnen op die manier hun paaigebieden bereiken.

Goeree-Overflakkee ademt voor wat betreft cultuur, landschap en taal Zeeuws, maar hoort bij de provincie Zuid-Holland. Op het eiland zelf bestaat nog steeds een tegenstelling tussen de ‘Kop van het eiland’ (Goeree) en ‘oost’ (Flakkee). De N215 ontsluit het eiland en voert langs de meeste plaatsen.

Kop van Goeree

De N57 buigt voor Ouddorp af richting Zierikzee. Door de komst van de tram in 1909 nam het toerisme in Ouddorp sterk toe. Er verschenen vakantiehuisjes, villa’s, pensions en campings in en rond het oude dorp. Door de opening van de Haringvlietbrug in 1964 was Goeree-Overflakkee niet langer een eiland en lag Rotterdam op slechts een uur rijden van Ouddorp. Een bezoek aan het Blaeuwe Huus, een oude duinboerderij, biedt inspiratie voor een bezoek aan het eiland. De interactieve eilandtafel levert tal van ideeën op of je kunt een virtuele reis met de RTM-tram maken. De vuurtoren Westhoofd waakt over de zee en het eiland.

Het aanzicht van Goedereede wordt beheerst door de stoere toren van de Sint-Elisabethkerk, ooit de voorganger van de Westhoofd. In de 14e en 15e eeuw brachten scheepvaart, handel en visserij het stadje – Goedereede betekent `veilige haven’ – tot bloei. In de 16e eeuw verzandde de haven en raakte Goedereede in verval. Het is nu een van de gaafst bewaarde stadjes op de Zuid-Hollandse eilanden.

Aan de rand van het Haringvliet ligt bij Stellendam het vogelobservatorium Tij. Het heeft de vorm van een ei van de grote stern. Maar dan 8 m hoog en 11 m lang! En je hebt een 360 graden-uitzicht over een kolonie van die grote sterns, maar ook over het weidse Haringvliet en de Haringvlietsluizen.

Flakkee

De Slikken van Flakkee zijn een lust voor natuurzoekers. Voor de afsluiting van de Grevelingen werden de slikken en schorren overspoeld door het zeewater. Het gebied is rijk aan planten, zoals parnassia en verschillende soorten orchideeën. Het is een groot vogelbroedgebied waar de kluut en de kievit hun jongen groot brengen. Voor de brandgans en de rotgans is het een overwinteringsgebied. Bij de parkeerplaats Slikken van Flakkee bij Melissant beginnen verscheidene wandelingen. Maar je kunt ook doorrijden over de onverharde Bieningenweg tot de kust. Tegen het vallen van de avond is dit een van de mooiste plekken van het eiland.

Middelharnis is een aardig dorp met een oude binnenhaven. Langs de kade staan mooie 17e- en 18e-eeuwse huizen en pakhuizen. De Menheerse Werf, de oude stadstimmerwerf, herinnert aan het visserijverleden. De Voorstraat verbindt de haven met de kerkring. Een poort naast het oude raadhuis komt uit op de ring die rond de 15e-eeuwse kerk is aangelegd.

Ooltgensplaat is een verrassend dorp met een omhooglopende Voorstraat, een witte kerk met een ring, een raadhuis en een haventje. Op de kademuur onder het voormalige Weeghuisje is in blauwe tegels de Canon van Ooltgensplaat afgebeeld: van het middeleeuwse (en verdronken) Berwoutsmoer via het bezoek van Napoleon aan het fort tot de landbouw en zaadhandel. De uitkijktoren aan de monding van het Spui biedt uitzicht op de slikken en gorzen van natuurgebied Krammer-Volkerak en het knooppunt Hellegatsplein.

Oud-Beijerland, dorp met stadse allure

Via het knooppunt Hellegatsplein rijden we over de A29 de Hoeksche Waard binnen. Het oorspronkelijke landschap met zijn polders, open gebied, kreken, beboomde dijken en historische panden is bijzonder en behoort tot een van de twintig Nationale Landschappen in Nederland.

Oud-Beijerland heeft een belangrijke winkelfunctie voor de regio. De twee grootste winkelstraten, Oostdijk en Molenstraat, komen samen op het Marktplein. Vandaar lopen de beide Voorstraten naar het statige Oude Raadhuis, dat in de stijl van de Hollandse renaissance in 1622 werd gebouwd op een brug over het water. De Cultuurroute OBL, te volgen via QR-codes op de stoeptegels of met een papieren kaart af te halen bij de VVV, brengt de verhalen bij de mooiste plekken in het centrum tot leven.

Op de vraag waar we nog het oorspronkelijke landschap van de Hoeksche Waard, kunnen zien, krijgen we van de vriendelijke medewerkster van de VVV het advies om binnendoor richting Piershil te rijden. Een goed advies, want we rijden over smalle dijkjes naar de Korendijkse Slikken.

Tiengemeten

Vanuit Nieuwendijk vertrekt de pont naar het eiland Tiengemeten. De camper moeten we op het parkeerterrein achterlaten want er kunnen alleen wandelaars en fietsers mee. In 2006 is het eilandje – afgeleid van ‘tien gemet’, een gemet is ongeveer 0,4 ha) – omgezet van een landbouwgebied naar (nieuwe) natuur. Aan de zuidkant van het eiland werd de dijk doorgestoken, waardoor een groot deel van het eiland onder water staat. Het eiland kent drie minilandschappen met prachtige namen: Wildernis (open water), Weelde (watermoeras) en Weemoed (kleinschalige landbouw). Ga van de gebaande paden af en struin door de wildernis van het eiland. En laat je verrassen door de audiotour Nieuwe Wildernis: wandel rond over het eiland terwijl je naar de verhalen van vroeger luistert. Verdwalen kan niet, maar houd de laatste boot in de gaten. Op de oostpunt staat Herberg Tiengemeten die naast eten, drinken en overnachtingen ook culturele activiteiten biedt. Teruggekeerd op de ‘vaste wal’ pikken we de camper op en rijden tegen het vallen van de avond de Kiltunnel in. We laten de Zuid-Hollandse eilanden achter ons.

Tekst: Bartho Hendriksen / Foto’s: Mary Kuiper, Bartho Hendriksen