Een sprankelende tocht

De Route Touristique du Champagne

Het wijndorp Trépail ligt er verstild bij. Tot aan de horizon golven de eindeloze wijngaarden over het glooiende landschap. Ik ben zo’n dertig kilometer ten oosten van de grote stad Reims, in de Montagne de Reims, een van de vier champagnestreken van Frankrijk.

Twee keer bezocht ik de streek, in mei-juni en in de oogstmaand. Ik volgde de Route Touristique du Champagne van Reims naar die andere bekende champagnestad Epernay. Een slingerende autoroute langs eeuwenoude, grote champagnehuizen, kleine lokale wijnboeren en kille, donkere wijnkelders met miljoenen champagneflessen.

Niets te doen

Trépail is een slaperig boerendorpje waar eigenlijk nooit wat gebeurt. Het is er meestal rustig. Erg rustig. Schoolkinderen wachten in de ochtendzon op de komst van de bus. De Franse vlag hangt strak langs de mast bij het monument voor de gevallen strijders van de Eerste Wereldoorlog. Een vensterbankpoes, zittend naast een porseleinen engelenbeeldje, kijkt wat meewarig naar buiten. Met zo’n blik van ‘ik weet het, er valt hier helemaal niets te doen, ik ga slapen’. Het is mei. Een enkele boer is in zijn wijngaard. Hij bindt de wijnranken op aan de horizontale ijzerdraden, zodat de druiventrossen in spe voldoende zonlicht krijgen. Telkens opnieuw opbinden, plant na plant, rij na rij, wijngaard na wijngaard. Een bijna hypnotische handeling.

Waardevol fruit

Maar in september is de rust verdwenen. Het is oogstmaand. Het wordt herfst. De wijngaarden verkleuren al voorzichtig van groen naar rood en geel. Overal langs de weg staan grijze kratten met druiven, klaar om opgehaald te worden. In de wijngaard werken honderden druivenplukkers die behoedzaam de waardevolle trossen met de hand van de wijnstok knippen en voorzichtig in de krat leggen. In de champagne mogen de trossen uitsluitend met de hand geoogst worden; oogstmachines zijn hier taboe.

Babylonische spraakverwarring

Ik spreek een druivenplukster aan in het Frans en vraag haar hoe lang ze hier werkt. Vertwijfeld heft zij haar handen in de lucht: ‘Bulgaria, Bulgaria, no Frenche’. Ik probeer het in het Engels, maar ook dat roept alleen maar vraagtekens op bij de Bulgaarse. Ik wijs naar mijn camera en gebaar of ik een foto mag maken. ‘No problem’, zegt ze lachend en gaat door met haar zware werk. Er werken allerlei nationaliteiten in de wijngaarden, van Bulgaren tot Kenianen. Het is letterlijk een Babylonische spraakverwarring. In korte tijd moet de gehele oogst binnengehaald worden. Elk jaar zijn er vele tienduizenden plukkers actief in de wijngaarden. De wijnboeren mogen zelf niet bepalen wanneer ze met de oogst beginnen. Dat is voorbehouden aan het officiële Comité Champagne. Dat neemt in de weken voor de oogst in 450 wijngaarden twee keer per week steekproeven en bepaalt in welke cru – gemeente – en voor welk druivenras de oogst mag beginnen. Op die manier bewaakt de commissie de kwaliteit.

Hectische taferelen

Tractoren rijden af en aan om de kratten naar de pressoir te brengen. Trépail bruist. Trépail leeft. Je hoeft het modderspoor op het asfalt maar te volgen om snel bij de pressoir, de plaatselijke wijnpers, te komen. Daar staat Pascal die net een nieuwe lading chardonnay druiven van 4000 kg in de moderne wijnpers heeft gedaan. Met een bijna zuidelijk temperament en wilde handgebaren vertelt champagnewijnboer Pascal dat de oogst volgens hem te laat is begonnen. ‘Trop tard, trop tard’, herhaalt hij nog eens. Vóór de oogst heeft het een paar dagen flink geregend en dat is funest voor het gewas. De druiven nemen te veel water op en het gevaar voor rotting ligt op de loer. Ik kijk met een scheve blik in de kratten en zie de rotte druiventrossen liggen. ‘Is de oogst mislukt dan?, vraag ik in mijn beste Frans. ‘Nee, het is best een goede oogst. En die paar rotte druiventrossen zijn geen probleem.’

Teer werkje

De eerste persing, de cuvée, mag maximaal 2050 l opbrengen. De tweede persing, de taille, mag maximaal 500 l zijn, ook dat is strikt geregeld. Sommige boeren zijn onafhankelijk en maken hun eigen champagne, maar de meeste wijnboeren leveren aan de grote champagnedomeinen. Ze persen zelf hun druiven en de most gaat met een tankwagen naar de champagnehuizen om verwerkt te worden. De wijnpers ligt dicht bij de wijngaarden om het transport zo kort mogelijk te houden. De blauwe druiven mogen immers niet beschadigen, want als de druiven kneuzingen oplopen kan het geperste sap rood worden. De schil is namelijk rood, maar het sap is wit. Vreemd genoeg wordt de (witte) champagne van vooral blauwe druiven gemaakt. Het persen is dan ook een delicaat proces. Ook het handmatig plukken voorkomt zoveel mogelijk beschadiging van de druiven.

Hautvillers ademt champagne

Ik laat Trépail achter me en rijd via de goed bewegwijzerde Route Touristique naar Hautvillers. Ik heb daar een afspraak met Fernand Lemaire. De smalle straatjes in Hautvillers ademen champagne. Het ruikt naar druiven en gisting. De sierlijke, smeedijzeren uithangborden aan de huizen verraden dat de bewoners van bijna elk huis werkzaam zijn in de druiventeelt. De boulangerie oogt als een vreemde eend in de bijt tussen alle champagnehuizen. Gelukkig heeft de bakker zijn etalage versierd met plastic wijnbladeren, zodat er nog enige herkenning mogelijk is.

Het oude ambacht

Fernand Lemaire staat goedkeurend naar de druiven te kijken die in de oude, houten, ronde wijnpers zijn gestort. ‘Bonjour monsieur Lemaire!’ Hij kijkt me aan en ik krijg een slap handje, zoals elke Fransman dat naar behoren doet. ‘Hoe oud is deze pers?’, vraag ik. ‘Zeventig jaar’, zegt Fernand vol trots. ‘Zo maken we nog de echte kwaliteitschampagne! Wij zijn een onafhankelijke wijnboer en maken onze eigen champagne.’ Hij neemt me mee naar zijn kelders. Via kleine trappetjes en smalle gangen kom ik in de kelders die zijn uitgehouwen in de kalkrotsen. De lucht is bezwangerd met de geur van wijn en alcohol. Het is donker en koud. Er heerst een constante temperatuur van zo’n elf graden. Ideaal voor de opslag van de wijn. Langs de muren liggen duizenden champagneflessen te wachten op hun feestelijk moment om geopend te worden, een huwelijk, een promotie of zomaar omdat het lekker is. De rijping sur lies (met bezinksel in de fles) duurt wettelijk minimaal 15 maanden, maar kan oplopen tot drie jaar. Champagnes kunnen zeer oud worden. In sommige kelders van grote champagnehuizen liggen flessen van vijftig, zestig jaar of nog ouder. De kalkbodem is een van de geheimen van de champagne. Ideaal voor de druivenstokken, maar ook heel geschikt om onderaardse kelders in uit te houwen. Onder Reims en Epernay liggen honderden kelders. In Epernay ligt zo’n 100 km aan gangen en kelders en in Reims zelfs 250 km! Een complete ondergrondse stad. Het beroemde champagnehuis Moët & Chandon heeft alleen al 30 km aan kelders; er liggen meer dan 100 miljoen flessen! Daar komt Fernand Lemaire bij lange niet aan, maar hij is niet minder trots op zijn eigen champagne.

James Bond

Als laatste bezoek ik de kerk in Hautvillers. Een plek die alles te maken heeft met de geschiedenis van de champagne. In de kerk ligt Dom Perignon begraven. Hij was een benedictijner monnik in de 17e eeuw en wordt gezien als de uitvinder van de champagne, althans zo gaat het verhaal. Bij het proeven van de eerste champagne zou hij uitgeroepen hebben: ‘kom gauw, ik proef de sterren!’. Nu blijkt hij de champagne niet echt uitgevonden te hebben, maar hij heeft wel tal van verbeteringen in het productieproces op zijn naam staan. Een van de bekendste en beste champagnes van het beroemde champagnehuis Moët & Chandon heet Dom Perignon. Het is de favoriete champagne van James Bond.

De rust keert terug

Op de laatste dag van de oogst rijd ik door de kale wijnvelden. Er staan nog enkele vergeten grijze druivenkrattten langs een onverharde weg. De Bulgaren en Kenianen zijn vertrokken. Afgekeurde druiventrossen liggen troosteloos op de kalkbodem tussen de gevallen herftsbladeren. De tractoren worden met de hogedrukspuit schoongespoten en in de garage gezet. De druiven zijn geperst en de druivenpersen krijgen groot onderhoud, na dagen van volcontinubedrijf. De rust keert terug in de wijndorpen. De vensterbankpoes in Trépail sluit z’n ogen en neemt het er eens goed van na deze stressvolle oogstperiode.

Tekst en foto’s: Daan Kloeg

Aanvullende informatie

Werelderfgoed

Sinds 2015 is de Champagnestreek UNESCO werelderfgoed. Voor informatie kun je kijken op www.tourisme-en-champagne.com. De site is ook in het Nederlands en je kunt er kaartjes van de routes downloaden. Behalve de autoroutes zijn er tal van fiets- en wandelroutes.

Als je een Champagnehuis wilt bezoeken, moet je meestal van tevoren een afspraak maken. Zowel in Reims als in Epernay kun je rondleidingen krijgen in de kelders van beroemde champagnehuizen. Na afloop kun je verschillende champagnes proeven. De kosten voor een bezoek lopen uiteen van zo’n € 20 tot € 120.

Druivensoorten

Champagne is een kwaliteitsmerk en een beschermd merk. Alles is dan ook strikt geregeld. Er zijn vier regio’s, namelijk Montagne de Reims, Vallée de la Marne, Côte des Blancs en het verder naar het zuiden gelegen Côte des Bar. In totaal is er zo’n 34.000 hectare wijngaard. Hier mogen zes verschillende druivenrassen verbouwd worden, maar 99 procent van de wijngaarden bestaan uit drie soorten: de witte druif chardonnay en de twee blauwe rassen, de pinot noir en de pinot meunier. Elk van de vier champagnegebieden heeft zijn specialiteit. In de Vallée de la Marne wordt hoofdzakelijk de pinot meunier verbouwd, terwijl in het oostelijk deel van de Montagne de Reims de pinot noir het goed doet. Vooral de grondsoort bepaalt de keuze voor het druivenras. Het zijn met name kalk en krijt die de boventoon voeren, ook wel samen met mergel en klei. De krijtlaag kan soms wel een paar honderd meter dik zijn. Dat is gunstig voor de wijnstokken, maar ook ideaal om kelders in uit te houwen. Champagne die uitsluitend is gemaakt van de witte chardonnaydruif noemen we een blanc de blancs. Champagne die geheel gemaakt is van blauwe druiven noemen we een blanc de noir.

Grote champagnehuizen

Maison de Champagne Moët et Chadon, Epernay, www.moet.com

Maison de Champagne Mumm, Reims, www.mumm.com

Champagne Castellane, Epernay, www.castellane.com

Champagne Taittinger, Reims, www.taittinger.com

Maison Veuve Clicquot, Reims, www.veuveclicquot.com

Champagne Perrier-Jouët, Epernay, www.perrier-jouet.com

Mercier Champagne, Epernay, www.champagnemercier.fr

Vijf routes om te ontdekken

De Route Touristique du Champagne rondom Epernay en Reims valt in vijf delen uiteen; ze zijn te vinden op tourisme-en-champagne.nl en klik dan op ‘route van de champagne’ – onder ‘De reisroutes’ staan de vijf deelroutes:

❧ Vallee de la Marne - 170 km

❧ Montagne de Reims - 112 km

❧ Côtes des Blancs - 48 km

❧ Massif de Saint-Thierry - 105 km

❧ Des Coteaux Vitryats - 70 km